Του Γιώργου Ν. Οικονόμου*
Στις 17 Ιουνίου 2011 έγινε στην πλατεία Συντάγματος για πρώτη φορά μια ιστορική δημόσια συζήτηση περί άμεσης δημοκρατίας, η οποία είχε μεγάλη επιτυχία, τόσο από την πλευρά των ομιλητών όσο και, κυρίως, από τη μεγάλη συμμετοχή των ανθρώπων. Είναι χαρακτηριστικό ότι η Λαϊκή Συνέλευση της πλατείας ενέκρινε και δεύτερη ημέρα για συζήτηση περί άμεσης δημοκρατίας. Το σπουδαίο αυτό πολιτικό και πολιτισμικό γεγονός, ενώ θα έπρεπε να αξιολογηθεί κριτικά και να σχολιασθεί με επιχειρήματα από τα ΜΜΕ, εντούτοις αποσιωπήθηκε ή διαστρεβλώθηκε, με προφανή σκοπό την υποτίμησή του. Στη δεύτερη περίπτωση ανήκει και η Ε. Πατρικίου, η οποία με άρθρο της («Ενθέματα», Η Αυγή της Κυριακής, 26.6.2011) καταφέρεται γενικώς και αορίστως με απαξιωτικό και υποτιμητικό τρόπο κατά των απόψεων που ακούσθηκαν στην εν λόγω συζήτηση και κατά της άμεσης δημοκρατίας. Το λυπηρό και αντιδημοκρατικό στην προκειμένη περίπτωση είναι ότι η αρθρογράφος έχει την εντύπωση ότι είναι ο μοναδικός φορέας της ιστορικής αλήθειας και αποφαίνεται ως απόλυτος ανώτατος κριτής ότι αυτοί που μίλησαν στην πλατεία επέδειξαν «τη φτώχεια της ιστορικής μας συνείδησης και της ιστορικής μας γνώσης».
Καταρχάς πρέπει να διευκρινισθούν ορισμένα στοιχεία. Οι ομιλίες ήταν κατά κάποιο τρόπο προκαθορισμένες τόσο για το περιεχόμενό τους όσο και για τη διάρκειά τους. Εγώ είχα αναλάβει να μιλήσω για την αθηναϊκή δημοκρατία μέσα σε 13΄ (δεκατρία λεπτά), χρόνος που ίσχυε για όλους τους ομιλητές. Όπως καταλαβαίνει κάθε εχέφρων άνθρωπος, είναι αδύνατον σε αυτό το χρονικό διάστημα να μιλήσεις, όχι για άλλα σημαντικά θέματα, αλλά ούτε καν για τα βασικά της άμεσης αθηναϊκής δημοκρατίας. Οπότε δεν τίθεται θέμα «ύποπτης» αποσιώπησης θεμάτων, όπως αβασάνιστα και επιπόλαια γράφει η αρθρογράφος. Για άλλα ιστορικά παραδείγματα της άμεσης δημοκρατίας (ΗΠΑ, Γαλλία, σοβιέτ κ.λπ.) ας μου επιτραπεί να παραπέμψω στο κείμενό μου «Το τέλος της Αριστεράς» (σε δύο συνέχειες στο περιοδικό «Πολίτες», αρ. 19, Οκτώβριος 2010 και αρ. 20, Νοέμβριος 2010).
Όσον αφορά τις περιπτώσεις των Κοζάκων, των Οσόλο κ.ά. ας μου επιτραπεί πάλι να παραπέμψω στο κείμενό μου «Άμεση δημοκρατία ή αναρχία;» (στο περιοδικό Ελευθεριακή κίνηση, αρ. 18, Φεβρουάριος 2009), στο οποίο αναφέρομαι στις περιπτώσεις αυτές με αφορμή το βιβλίο του Μ. Detienne, Συγκρίνοντας τα μη συγκρίσιμα (μετ. Πελαγία Μαρκέτου, Μεταίχμιο, 2003) και κυρίως το υπό την επιμέλειά του «Qui veut prendre la parole» (Seuil, 2003). Eπίσης, για τη σχέση του ΕΑΜ, του ΕΛΑΣ και του ΚΚΕ της κατοχικής περιόδου με την άμεση δημοκρατία και την αυτονομία βλ. Γ. Οικονόμου, «Δημοκρατία ή αντιπροσώπευση;», περ. Πρόταγμα, αρ. 1, Δεκέμβριος 2010.
H συζήτηση για την αθηναϊκή δημοκρατία δεν είναι δυνατόν να γίνει χωρίς αναφορά σε ορισμένα ονόματα, όπως του Σόλωνα, του Κλεισθένη και του Περικλή. Είναι ιστορικά πολιτικά πρόσωπα, και όχι «ιερές σκιές». Όσον αφορά τον Πρωταγόρα, αυτός αναφέρθηκε ως ο στοχαστής της δημοκρατίας, ο Πλάτων ως ο εχθρός της δημοκρατίας και ο Αριστοτέλης ως ο νηφάλιος καταγραφέας των θεσμών και των αντιλήψεων των διαφόρων πολιτειών, αν και επικριτικός στη δημοκρατία. Εάν η αρθρογράφος έχει διαφορετικές απόψεις ή νομίζει ότι κάποια στοιχεία «παραφράσθηκαν» ή «κακομεταφράσθηκαν», ας πει συγκεκριμένα τις απόψεις της για να πάρει συγκεκριμένη απάντηση. Να μην αοριστολογεί συγχέοντας, σκοπίμως ή όχι, τους ομιλητές με τους παρεμβαίνοντες στη συζήτηση.
Ειδικώς για τον «εξοστρακισμό» που ακούσθηκε από τους παρισταμένους –όχι από τους ομιλητές– και εγώ ενοχλούμαι όταν τον ακούω, και προσπαθώ να εξηγώ τον ορθό όρο. Ας σημειωθεί επί τη ευκαιρία ότι η παράφραση του όρου «οστρακισμός» πρωτοσυναντάται, από όσο ξέρω, στον Διόδωρο και τον Πλούταρχο. (Στοιχεία για τον οστρακισμό και για άλλους δημοκρατικούς θεσμούς και αντιλήψεις υπάρχουν στην αναλυτική μελέτη μου Η άμεση δημοκρατία και η κριτική του Αριστοτέλη, Παπαζήσης, 2007. Θα πρέπει εδώ να διευκρινίσω, για να μην παρεξηγηθώ, ότι αναφέρομαι αποκλειστικώς σε δικά μου κείμενα τόσο για οικονομία χώρου όσο και για να πεισθεί η αρθρογράφος για τις δικές μου απόψεις).
Η αθηναϊκή δημοκρατία δεν χρησιμοποιείται ως μοντέλο ή πρότυπο, όπως νομίζει η αρθρογράφος, αλλά, πρώτον, διότι είναι το πρώτο δείγμα του δημοκρατικού πολιτεύματος, και δεύτερον, διότι έχει ιδέες και αντιλήψεις που μπορούν να γονιμοποιήσουν τη σημερινή καχεκτική πολιτική σκέψη και πρακτική. Οι τελευταίες έχουν ταλαιπωρηθεί κα εξαφανισθεί τόσο από τις καθεστωτικές ολιγαρχικές αντιλήψεις του νεοφιλελευθερισμού και του καπιταλισμού όσο και από τις ιδέες του κομμουνισμού, του «επιστημονικού μαρξισμού», του λενινισμού και του σταλινισμού. Η αναφορά εκ μέρους μου στην αθηναϊκή δημοκρατία ουδεμία σχέση έχει με «αρχαιολατρική και συντηρητική συζήτηση». Εντάσσεται στη δημιουργική ιστορική και πολιτική συζήτηση που ξεκίνησε με σημαντικούς στοχαστές και ιστορικούς όπως Άρεντ, Καστοριάδης, Μπούκτσιν, Βερνάν, Βιντάλ-Νακέ, Φίνλεϋ, Χάνσεν, Μάγιερ, Μάνβιλ, Όμπερ κ.ά.
Η «άρρωστη σχέση» του νεοελληνισμού με το αρχαίο παρελθόν του δεν στηρίζεται τόσο στην αρχαία δημοκρατία, όσο σε άλλα στοιχεία, όπως στους νικηφόρους πολέμους κατά των Περσών σε Μαραθώνα, Σαλαμίνα (Θερμοπύλες), στον κατακτητή Μεγαλέξανδρο, στον Σωκράτη, τον Πλάτωνα, τον Αριστοτέλη κ.λπ. Η αλήθεια είναι ότι οι νεοελληνόπαιδες δεν διδάσκονται σπουδαία πράγματα για την άμεση δημοκρατία. Αντιθέτως, αυτή κακοποιείται σε όλα τα σχετικά σχολικά εγχειρίδια (Ιστορίας, Φιλοσοφίας, Αρχαίων κειμένων κ.ά.) του Δημοτικού, του Γυμνασίου και του Λυκείου. Η ίδια κακοποίηση συναντάται και στα αντίστοιχα πανεπιστημιακά συγγράμματα, με αποτέλεσμα να υπάρχει τεράστια άγνοια και σύγχυση γύρω από την έννοια και την πραγματικότητα της άμεσης δημοκρατίας. Δεδομένου ότι η φιλελεύθερη ιδεολογία και οι καθεστωτικοί διανοούμενοι παρουσιάζουν τα σημερινά αντιπροσωπευτικά πολιτεύματα ως δημοκρατίες, ο πολιτικός αποπροσανατολισμός των νέων είναι πλήρης. Στη σύγχυση αυτή συμβάλλει τα μάλα και η Αριστερά όλων των ειδών, η οποία ονομάζει τα κοινοβουλευτικά πολιτεύματα «αντιπροσωπευτικές» ή «κοινοβουλευτικές» ή «αστικές» δημοκρατίες. Το ίδιο λάθος διαπράττει και η αρθρογράφος, διότι απεμπολεί τα κριτήρια διακρίσεως των πολιτευμάτων, τα οποία τόνιζαν τόσο οι κλασικοί φιλόσοφοι (Πλάτων, Αριστοτέλης) όσο και οι στοχαστές της νεωτερικότητας (Σπινόζα, Μοντεσκιέ, Ρουσσώ).
Η αρθρογράφος, από ένα σημείο και μετά, απαντά σε κάποιους άλλους (απαριθμώντας πέντε σημεία), και όχι στην ουσία των λεχθέντων στη συζήτηση της πλατείας Συντάγματος. Θα μπορούσε ωστόσο να γίνουν κάποιες συμπληρώσεις στα λεγόμενά της, αλλά η στενότητα χώρου δεν το επιτρέπει. Εντούτοις, οι συμπληρώσεις αυτές υπάρχουν στο προαναφερθέν βιβλίο μου, όπου και οι απαραίτητες παραπομπές.
Είναι χαρακτηριστικό ότι η κ. Πατρικίου δεν έχει ούτε έναν καλό λόγο για αυτή τη μεγάλη στιγμή στην πλατεία Συντάγματος· μόνο αρνητισμό, εμπάθεια και μίζερη γκρίνια. Αυτό σημαίνει ότι κάτι την ενόχλησε — ίσως το γεγονός ότι στην πλατεία απορρίπτεται συλλήβδην το αποτυχημένο κομματικό σύστημα, άρα και ο κομματικός φορέας στον οποίο πιθανόν να ανήκει η ίδια. Και αυτό βεβαίως δεν είναι «διχαστικό», όπως γράφει, αλλά ενωτικό, διότι ο καθένας δύναται να μιλήσει ελεύθερα χωρίς κομματική ταμπέλα και γραμμή. Αντιθέτως, διχαστικά είναι τα κόμματα, που διαιρούν σε δεξιούς, κεντρώους, αριστερούς, και επιπλέον τους αριστερούς σε σταλινικούς, ανανεωτικούς, αριστεριστές, μαοϊκούς κ.λπ. Ας φαντασθούμε για μία στιγμή τι θα γινόταν στην πλατεία αν εισέβαλαν οι κομματικές οργανώσεις και οι συνδικαλιστικές παρατάξεις με τα μπαϊράκια τους, τα τετριμμένα συνθήματα και την ξύλινη γλώσσα τους.
Τέλος, το βίαιο, πολεμικό, επιθετικό και απαξιωτικό ύφος και λεξιλόγιο της κ. Πατρικίου («κατακρεούργηση μιας στοιχειώδους ιστορικής επίγνωσης», «βάναυσα ξεριζωμένα», «κενή συζήτηση», «φτώχεια της ιστορικής μας συνείδησης» κ.ά.) αποπνέουν παλαιοκομμουνιστικές αποτυχημένες νοοτροπίες και αντιλήψεις. Δεν δημιουργούν τις απαραίτητες συνθήκες γόνιμου και ευπρεπούς διαλόγου, αλλά περιχαρακώνουν σε ιδεολογικά και κομματικά στρατόπεδα, σε εγκλεισμούς και αυτοεπιβεβαιώσεις.
 
 
*Ο Γιώργος Ν. Οικονόμου είναι δρ φιλοσοφίας
Διαβάστε περισσότερα στο: http://oikonomouyorgos.blogspot.com/