του Αντώνη Μπρούμα
Τι το κοινό μπορεί να έχουν ένας αγρότης-μέλος συνεργατικής οικοκοινότητας, ένας εργάτης κατειλημμένου εργοστασίου, ένα μέλος ενός αστικού ελεύθερου κοινωνικού χώρου, ένας συνεταιρισμένος δημοσιογράφος και ένας χάκερ; Η ερώτηση μάλλον θυμίζει ανέκδοτο. Και όμως, όλες οι παραπάνω –φαινομενικά ανομοιόμορφες– «φυλές» των κινημάτων, καθώς και πάρα πολλές άλλες συναντήθηκαν στις 15-17 του Μάη στο CommonsFest, το φεστιβάλ των κοινών αγαθών, για να δείξουν πως από κοινού ήδη δημιουργούμε τον καινούργιο κόσμο που θέλουμε, μέσα στον κόσμο που θέλουμε να ξεπεράσουμε.
Το CommonsFest της Αθήνας ήταν το τρίτο φεστιβάλ αυτού του είδους. Είχαν προηγηθεί ήδη δύο επιτυχημένα φεστιβάλ τις προηγούμενες χρονιές, στο Ηράκλειο της Κρήτης. Φέτος, το δίκτυο των διοργανωτών αποφάσισε να φέρει το φεστιβάλ από την περιφέρεια στο κέντρο, για να ανοίξει για τα καλά τον διάλογο γύρω από την αξία και τις προοπτικές των κοινών αγαθών στην Ελλάδα της κρίσης. Επί τρεις ημέρες το πανέμορφο νεοκλασικό του Συλλόγου Αρχαιολόγων στον πεζόδρομο της Ερμού έσφυζε από ζωή. Ομιλητές, όπως οι Massimo De Angelis, Pat Conaty, Richard Stallman, Σταύρος Σταυρίδης και Αλέξανδρος Κιουπκιολής, μίλησαν για τρόπους κοινωνικής οργάνωσης πέρα από το κράτος και την καπιταλιστική αγορά. Πάνω από τριάντα κοινότητες παραγωγής κοινών αγαθών, από όλη την Ελλάδα, παρουσίασαν τις δικές τους προτάσεις για την κάλυψη των αναγκών μας μέσα από το μοίρασμα και τον συνεργατισμό.
Μπροστά μας εκτυλίχθηκαν ξανά οι προσπάθειες των χιλιάδων μελών του Πελίτι και του Αιγίλοπα για τον οριζόντιο διαμοιρασμό και τη διατήρηση των παραδοσιακών σπόρων της χώρας, αλλά και οι αγώνες των εργατών της ΒΙΟΜΕ και των αλληλέγγυων για την ανάκτηση της βιομηχανικής παραγωγής από τους εργαζόμενους και την κοινωνία. Εκτέθηκαν οι προτάσεις των κινημάτων για την κοινωνικοποίηση της διαχείρισης των απορριμμάτων, της υγείας, του νερού της Θεσσαλονίκης και της ΕΡΤ. Δόθηκε έμφαση στην επανοικειοποίηση των δημόσιων χώρων μέσα από την οπτική του ελεύθερου κοινωνικού χώρου Βοτανικός Κήπος στην Πετρούπολη και παρουσιάστηκε η πρόταση για τη δημιουργία ενός κοινοτικού πάρκου αλληλέγγυας και συνεργατικής οικονομίας στο Ελληνικό. Συζητήθηκαν οι συνεταιριστικές προσπάθειες στον χώρο της τροφής, της παιδείας, του βιβλίου και της δημοσιογραφίας, αλλά και τα προβλήματα, που αντιμετωπίζουν. Εκτέθηκαν προτάσεις για τη δημιουργία εναλλακτικών νομισμάτων, που να ενθαρρύνουν τον συνεργατισμό και να δικτυώνουν τα παραγωγικά μας εγχειρήματα. Μάθαμε, τέλος, για τα ασύρματα κοινοτικά δίκτυα του sarantaporo.gr, που απλώνονται στις ορεινές πλαγιές του Ολύμπου και τροφοδοτούν με ελεύθερο διαδίκτυο 15 χωριά, για το πρωτοποριακό ελεύθερο λογισμικό κατανεμημένης ιδιωτικότητας peerbay, αλλά και για τις κοινωνικές δεξαμενές παραγωγής γνώσης και τεχνολογίας hackerspace.gr (Αθήνα), p2plab.gr (Ιωάννινα) και tolabaki.gr (Ηράκλειο). Το ίδιο το CommonsFest παρήχθη ως κοινό αγαθό: με μία ολιγομελή οργανωτική επιτροπή, που είχε σχεδιάσει με ανοιχτές κοινωνικές διαδικασίες τη δομή και το περιεχόμενο του φεστιβάλ, συνεταιρισμένες δομές των κινημάτων, όπως το μπαρ του Νοσότρος, τη νομαδική κουζίνα της Ακαδημίας Πλάτωνος και την κολεκτίβα ήχου 440, να σηκώνουν το βάρος της διοργάνωσης και τους ίδιους τους συμμετέχοντες να αποτελούν, στην ουσία, τους πρωταγωνιστές του φεστιβάλ.
Το τρίτο Φεστιβάλ των Κοινών έδειξε πως βρισκόμαστε σε μια καμπή των εγχώριων κοινωνικών κινημάτων. Τα πιο ριζοσπαστικά στοιχεία τους ωριμάζουν, αποκτούν παραγωγικά χαρακτηριστικά, αγωνίζονται για την υλική τους αυτονομία και έχουν δημιουργήσει πια, έστω και σε εμβρυακό στάδιο, τις προοπτικές, για να θέσουν σταδιακά την κοινωνική αναπαραγωγή σε άλλες βάσεις. Κόντρα στην παραγωγή για το ιδιωτικό κέρδος και πλάι στα κρατικά παρεχόμενα προϊόντα και υπηρεσίες, που υποχωρούν υπό την πίεση του κεφαλαίου και υπό το βάρος των εγγενών ανεπαρκειών της κρατικής οργάνωσης, αναδύεται μια τρίτη σφαίρα κοινωνικής αναπαραγωγής γύρω από τις κοινότητες και τα κοινά αγαθά. Η σφαίρα αυτή δεν κυκλοφορεί εμπορεύματα και καταναλωτικές αξίες, αλλά αξίες χρήσης και αγώνα κόντρα και πέρα από το σύμπλεγμα κράτους-κεφαλαίου. Η σφαίρα των κοινών (κοινωνικών σχέσεων και αγαθών) αποτελεί, αντάμα με όλες τις άλλες μορφές των κοινωνικών αγώνων, ίσως τον πιο βασικό σήμερα πυλώνα κυκλοφορίας και συσσώρευσης για τις σύγχρονες κοινωνικές δυνάμεις, που αντιπαρατίθενται στον κόσμο του κεφαλαίου. Οποιαδήποτε κυβέρνηση της Αριστεράς με ένα στοιχειώδες προοδευτικό/μεταβατικό σχέδιο έχει την ιστορική υποχρέωση να δώσει χώρο στις κοινότητες των κοινών να εκτυλίξουν τις δυναμικές τους. Γιατί, παραφράζοντας τον Μαρξ, μπορούμε να πούμε ότι η άλλη κοινωνία της ίσης ελευθερίας δεν πρέπει να είναι για μας ένα ιδεώδες, αλλά η πραγματική κίνηση που καταργεί τη σημερινή κατάσταση πραγμάτων. Για την οικοδόμηση των όρων αυτής της κίνησης στο τώρα πρέπει να συζητάμε.