Η Γη δεν θα σωθεί με καλύτερου (οικολογικού) είδους ποτηράκια καφέ μιας χρήσης

του George Monbiot

Αντί να ψάχνουμε «πράσινους» τρόπους διατήρησης του υπάρχοντος κατεστημένου, οφείλουμε να αμφισβητήσουμε τις εταιρείες που μας ωθούν να ζούμε σε μια σπάταλη κοινωνία.
Πιστεύετε σε θαύματα; Αν ναι, παρακαλώ πάρτε σειρά. Πολύς κόσμος πιστεύει ότι μπορούμε να συνεχίσουμε όπως λειτουργούμε, αρκεί να αντικαταστήσουμε το ένα υλικό με το άλλο. Τον προηγούμενο μήνα, ζητήθηκε στα Starbucks και Costa να αντικαταστήσουν τα πλαστικά ποτήρια καφέ με ποτήρια φτιαγμένα από άμυλο καλαμποκιού ενώ η ανάρτηση έγινε retweet 60.000 φορές, πριν σβηστεί.

Όσοι υποστήριξαν αυτήν την άποψη δεν αναρωτήθηκαν από πού προέρχεται το άμυλο καλαμποκιού, πόση γη χρειάζεται να καλλιεργηθεί ή πόση παραγωγή τροφής χρειάζεται να παραμεριστεί. Αγνοούν την ζημιά που θα προκαλούσε αυτού του είδους η καλλιέργεια, η οποία είναι περιβόητη για την διάβρωση του εδάφους που προκαλεί και συχνά απαιτούνται ισχυρές δόσεις παρασιτοκτόνων και λιπασμάτων.

Το πρόβλημα δεν είναι μόνο τα πλαστικά: είναι η τεράστια σπατάλη. Για να το θέσουμε διαφορετικά, το πρόβλημα είναι ότι διατηρούμε, στον μοναδικό πλανήτη που γνωρίζουμε ότι μπορεί να φιλοξενήσει ζωή, τέτοιο τρόπο ζωής σαν να υπάρχουν άλλοι τέσσερις. Ανεξαρτήτως του τι καταναλώνουμε, η υπάρχουσα κατανάλωση είναι πέραν των δυνατοτήτων του συστήματος της Γης.

Μην με παρεξηγήσετε. Η απληστία μας για πλαστικό είναι μεγάλη περιβαλλοντολογική καταστροφή και η καμπάνιες για τον περιορισμό της χρήσης του έχουν σωστά κίνητρα και κάποιες φορές είναι αποτελεσματικές. Αλλά δεν μπορούμε να αντιμετωπίζουμε την περιβαλλοντολογική κρίση αλλάζοντας μια πολυχρησιμοποιημένη ύλη, με μια άλλη.

Όταν το αναφέρω αυτό πολλοί με ρωτούν, «Τι να χρησιμοποιήσουμε;»

Η σωστή ερώτηση όμως είναι, «Πως θα πρέπει να ζούμε;». Αλλά η συστημική σκέψη είναι είδος υπό εξαφάνιση.

Μέρος του προβλήματος είναι η πηγή που έχουν οι καμπάνιες για τα πλαστικά: η σειρά ντοκιμαντέρ του David Attenborough Blue Planet II . Τα πρώτα 6 επεισόδια είχαν δυνατά, συγκεκριμένα στοιχεία αλλά στο έβδομο που θα έπρεπε να εξηγεί τις απειλές που αντιμετωπίζουν τα όμορφα πλάσματα που αποκάλυψε η σειρά, πήγαινε από το ένα θέμα στο άλλο. Μας είπε ότι μπορούμε να κάνουμε κάτι για την καταστροφή της ζωής στους ωκεανούς. Δεν μας είπε όμως τι. Δεν υπήρχε εξήγηση για την αιτία των προβλημάτων και το ποιες δυνάμεις είναι υπεύθυνες, ή πως μπορεί να αντιμετωπιστούν.
Εν μέσω της γενικής ασάφειας, ένας συντελεστής δηλώνει: «Τελικά, νομίζω, ότι ο καθένας μας πρέπει να πάρει ευθύνη για τις προσωπικές του επιλογές μέσα στην καθημερινότητα του. Αυτό είναι το μόνο που μπορούμε να κάνουμε.» Αυτό αντικατοπτρίζει τέλεια την λανθασμένη πεποίθηση ότι ένα καλύτερο είδος καταναλωτισμού θα σώσει τον πλανήτη. Τα προβλήματα που αντιμετωπίζουμε είναι δομών: ένα πολιτικό σύστημα αιχμάλωτο των εμπορικών συμφερόντων και ένα οικονομικό σύστημα που ζητά ανάπτυξη χωρίς τέλος. Βεβαίως και χρειάζεται να μειώσουμε το προσωπικό μας αποτύπωμα, αλλά δεν μπορούμε να αντιμετωπίσουμε αυτές τις δυνάμεις μόνο «παίρνοντας ευθύνη» για ό,τι καταναλώνουμε. Δυστυχώς, αυτά είναι θέματα που το BBC γενικά και ο David Attenborough αποφεύγουν. Θαυμάζω τον Attenborough για πολλά πράγματα, αλλά η οικολογία του δεν είναι ένα από αυτά. Για πολλά χρόνια, ήταν ανύπαρκτο ζήτημα. Όταν εντέλει μίλησε για αυτό, απέφυγε να προκαλέσει τις δυνάμεις από πίσω – είτε μιλώντας με ασαφείς όρους είτε επικεντρώνονταν σε προβλήματα για τα οποία τα μεγάλα συμφέροντα δεν ήταν υπεύθυνα. Αυτή η τάση ίσως εξηγεί την στάση του Blue Planet για προφανή θέμα.
Το πιο προφανές είναι η βιομηχανία της αλιείας, η οποία αναφέρεται μόνο επειδή μετατρέπει όλες τις εκπληκτικές μορφές ζωής σε τροφή. Σε όλους τους ωκεανούς αυτή η βιομηχανία, οδηγούμενη από τις ορέξεις μας και προστατευόμενη από τις κυβερνήσεις, προκαλεί ασύλληπτη οικολογική καταστροφή. Παρόλα αυτά τα μόνα αλιευτικά που έδειξαν στο ντοκιμαντέρ ήταν το αντιπροσωπευτικό δείγμα του 1% που προσπαθούν να το ανακάμψουν. Ήταν χαριτωμένο να βλέπουμε πως τα Νορβηγικά αλιευτικά ρέγγας προσπαθούν να αποφύγουν να σκοτώνουν φάλαινες όρκα, αλλά δεν μας ενημέρωσαν πόσο σπάνιο είναι.
Ακόμη και για τα πλαστικά στις θάλασσες κατά ένα μεγάλο μέρος υπόλογη είναι η αλιεία. Φαίνεται ότι το 46% των σκουπιδιών στον Ειρηνικό Ωκεανό – που έχει γίνει σύμβολο της σπάταλης κοινωνίας μας – αποτελείται από πεταμένα δίχτυα και εξαρτήματα αλιείας. Τα παρατημένα αλιευτικά εξαρτήματα είναι πολύ πιο επικίνδυνα για την θαλάσσια ζωή από άλλες μορφές αποβλήτων. Ως αναφορά τις τσάντες και τα μπουκάλα που κάνουν χειρότερο το πρόβλημα, η πλειοψηφία τους προέρχεται από φτωχά κράτη με ελλιπή συστήματα διαχείρισης απορριμμάτων. Αλλά επειδή αυτό δεν αναφέρθηκε ψάχνουμε σε λάθος κατεύθυνση για λύσεις.
Λόγω της παραπλανητικής αυτής εικόνας εγείρονται χιλιάδες διαστρεβλωμένες πτυχές του θέματος.Μια πασίγνωστη οικολόγος ανάρτησε μια φωτογραφία από γαρίδες που αγόρασε, γιορτάζοντας το γεγονός ότι έπεισε το σούπερ μάρκετ να τις βάλει σε δικό της δοχείο, αντί για πλαστική σακούλα, σχετίζοντας το άμεσα με την προστασία των ωκεανών. Αλλά η αγορά γαρίδων καθεαυτή προκαλεί πολύ μεγαλύτερη ζημιά στην θαλάσσια ζωή από το όποιο πλαστικό περιτύλιγμα τους. Το ψάρεμα γαρίδας έχει την μεγαλύτερη επικινδυνότητα παράπλευρων απωλειών από οποιοδήποτε άλλο είδος αλιείας – όπως τεράστιες ποσότητες από χελώνες και πολλών άλλων υπό εξαφάνιση ειδών. Το ψάρεμα γαρίδας είναι εξίσου κακό όσο και η εξάλειψη μανγκρόβιων δασών , που είναι σημαντικά εκκολαπτήρια χιλιάδων ειδών.
Είμαστε σε άγνοια για αυτά τα θέματα. Ως καταναλωτές, είμαστε μπερδεμένοι, εξαπατημένοι και σχεδόν ανίσχυροι – και με την δύναμη που έχουν οι εταιρείες προσπαθούν να μας κάνουν να εξακολουθούμε να βλέπουμε έτσι τους εαυτούς μας. Η προσέγγιση του BBC σε περιβαλλοντολογικά θέματα είναι ιδιαίτερα μεροληπτική, τασσομένη υπέρ του συστήματος που πασχίζει να μεταφέρει την ευθύνη των διαρθρωτικών δομών στους καταναλωτές ατομικά. Ναι, μόνο εμείς ως καταναλωτές κάνοντας πολιτικές κινήσεις μπορούμε να προωθήσουμε ουσιαστικές αλλαγές.
Η απάντηση στην ερώτηση «Πώς θα πρέπει να ζούμε;» είναι: «Απλά.» Αλλά το να ζεις απλά είναι ιδιαίτερα περίπλοκο. Στο μυθιστόρημα Θαυμαστός Καινούργιος Κόσμος (Brave Νew World) του Aldous Huxley, η κυβέρνηση σκοτώνει όσους ζουν απλά. Αυτό γενικά δεν είναι απαραίτητο: σήμερα μπορεί απλά να δέχονται περιθωριοποίηση, προσβολή και απόρριψη. Η ιδεολογία του καταναλωτισμού είναι τόσο διαδεδομένη που έχει γίνει αόρατη: είναι η πλαστική σούπα μέσα στην οποία κολυμπούμε.

Το να ζούμε σαν να υπάρχει μόνο ένας πλανήτης, δεν σημαίνει ότι κοιτάμε να μειώσουμε μόνο την δική μας κατανάλωση, σημαίνει επίσης να ενεργοποιηθούμε ενάντια στο σύστημα που προωθεί αυτήν την πλημμύρα των πλαστικών. Αυτό σημαίνει ότι αντιμαχόμαστε ενάντια σε εταιρικές δυνάμεις, αλλάζουμε τα πολιτικά αποτελέσματα και προκαλούμε το σύστημα της ανάπτυξης και της παγκόσμιας κατανάλωσης που λέγεται καπιταλισμός.

Η μελέτη Hothouse Earth, τον προηγούμενο μήνα προειδοποιεί για τους κινδύνους που υπάρχουν αν αλλάξουμε τον πλανήτη, με μη αναστρέψιμη κλιματική αλλαγή, καταλήγει: «Οι σταδιακές, συγκεκριμένες αλλαγές … δεν είναι αρκετές για να σταθεροποιήσουν το σύστημα της Γης. Απαιτούνται εκτενείς, ραγδαίες και ριζικές αλλαγές για να μην περάσουμε αυτό το κατώφλι.»

Ποτήρια μιας χρήσης φτιαγμένα από νέα υλικά δεν είναι απλά μη-λύση: είναι η διαιώνιση του προβλήματος. Η υπεράσπιση του πλανήτη σημαίνει να αλλάξουμε τον κόσμο.